انتخاب بین روغن حیوانی و روغن گیاهی برای پخت غذاهای سنتی به عوامل مختلفی مانند طعم، سلامت، و نوع پختوپز بستگی دارد. در اینجا مقایسهای جامع ارائه میشود تا بر اساس نیاز خود انتخاب بهتری داشته باشید:
روغن حیوانی اعم از کره محلی، روغن دنبه، پیه گوسفندی به غذاهای سنتی (مانند قورمه سبزی، آبگوشت، خورشها) طعمی اصیل و خوشمزه میدهد، مناسب برای سرخ کردن طولانیمدت و حرارت بالا (مثل تهیه پیازداغ). مناسب رژیمهای کمکربوهیدرات (کتو)می باشد زیرا چربی اشباع طبیعی دارد و قند خون را بالا نمیبرد.
از مهم ترین معایب این نوع روغن می توان به کلسترول بالا که ممکن است برای افراد با چربی خون بالا یا مشکلات قلبی مناسب نباشد همچنین کالری بسیار بالا که به موجب مصرف زیاد آن، نتیجه ی افزایش وزن را به دنبال دارد و مورد آخر، هضم سنگینتر، برای برخی افراد ممکن است باعث سنگینی معده شود، اشاره کرد.
روغنهای گیاهی اعم از روغن زیتون، کنجد، آفتابگردان، کلزا خالص و تصفیهنشده هستند (مثل زیتون بکر) چربی غیراشباع دارند و برای عروق مفیدند. کالری کمتری نسبت به روغن حیوانی دارند و در مصرف متعادل برای رژیم های کاهش وزن توصیه می گردد. یکی از مزیت های این نوع روغن، هضم راحت و سبک تر برای افرادی که معده ی حساسی دارند، می باشد.
از معایب روغن گیاهی می توان مناسب نبودن برای سرخ کردن های عمیق، سوزاندن در حرارت بالا، خنثی سازی طعم و عطر غذاهای سنتی، تولید ترکیبات مضر در حرارت بالا، نام برد.
روغن گیاهی و روغن حیوانی در طبخ غذا
در هنگام پخت و پز برای بخشیدن طعم و عطر اصیل به غذای ایرانی مهم است که از چه نوع روغن به چه میزان و با چه مقدار حرارت، استفاده کنیم در ادامه به این بهترین استفاده از هریک روغن های ذکر شده، می پردازیم:
حتما در غذاهای آبدار و خورشتی (قورمه سبزی، قیمه، فسنجان)، سرخ کردن عمیق (پیازداغ، کوکو) از روغن حیوانی استفاده نمایید و در خصوص روغن گیاهی برای تفت دادن ملایم و سالاد از روغن زیتون بکر، برای غذاهای آسیایی و نیمرو از روغن کنجد و در آخر روغن آفتابگردان تصفیهشده را برای سرخ کردن سطحی (مثل نیمرو) به کار ببرید.
در آشپزی ایرانی، انتخاب روغن مناسب برای برنج، بسته به نوع پخت (کته، آبکش، دمپخت) و منطقه جغرافیایی متفاوت است. روغن حیوانی با غنای بینظیرش، برنج را دانهدانه و خوشعطر میکند، درحالیکه روغنهای گیاهی مانند کنجد یا زیتون، سبکی و سلامت را به همراه میآورند. حتی مقدار و زمان افزودن روغن نیز میتواند سرنوشت نهایی پلو را تغییر دهد!
این مقاله شما را با رازهای طلایی استفاده از روغن در طبخ برنج ایرانی آشنا میکند؛ از انتخاب نوع روغن تا تکنیکهای بهکارگیری آن برای رسیدن به برنجی مجلسی، عطری و کاملاً دانهدانه.

اصول پختوپز با روغنهای گیاهی و حیوانی
شناخت نقطه دود روغنها:
روغن حیوانی (دنبه/کره): نقطه دود بالا (حدود 250°C) – مناسب سرخکردن عمیق
روغن زیتون تصفیهشده: 210°C – مناسب تفت دادن
روغن کنجد: 210°C – مناسب سرخکردن سطحی
روغن آفتابگردان: 230°C – مناسب سرخکردن
انتخاب روغن بر اساس نوع پخت:
سرخکردن طولانی: روغن حیوانی یا روغن پالم
تفتدادن سریع: روغن زیتون یا کنجد
پخت آرام (خورشها): ترکیب روغن حیوانی و گیاهی
میزان مصرف بهینه:
برای سرخ کردن: 3-4 قاشق غذاخوری به ازای هر نفر
برای تفت دادن: 1-2 قاشق غذاخوری
برای خورشها: 2 قاشق غذاخوری
نکات طلایی سلامت
هرگز روغن را تا نقطه دود نرسانید
از روغنهای گیاهی تصفیهنشده برای سرخکردن استفاده نکنید
روغن سوخته را دور بریزید (تغییر رنگ و بوی تند)
روغنهای حیوانی را قبل از مصرف تصفیه کنید
ترکیبهای طلایی:
70% روغن حیوانی + 30% روغن کنجد برای کباب
50% روغن زیتون + 50% روغن حیوانی برای خورشها
روغن دنبه خالص برای غذاهای سنتی ایرانی
نگهداری صحیح از روغن خوراکی
روغنهای گیاهی: دور از نور و گرما
روغن حیوانی: در یخچال تا 6 ماه
از ظرفهای تیرهرنگ و دربدار استفاده کنید
نکات طعمدهی با استفاده از روغن
افزودن پیاز به روغن حیوانی عطر آن را افزایش میدهد
تفت دادن ادویهها در روغن گیاهی طعم بهتری ایجاد میکند
برای طعم اصیل ایرانی از روغن دنبه استفاده کنید
به جای سرخ کردن عمیق از تفتدادن سریع استفاده کنید
برای کاهش مصرف روغن از ظروف نچسب استفاده نمایید
در برخی غذاها میتوان از آب یا آبلیمو به جای بخشی از روغن استفاده کرد
پس انتخاب نوع روغن، مقدار مصرف و روش پخت مناسب میتواند هم طعم غذا را بهبود بخشد و هم سلامت آن را حفظ کند. با رعایت این اصول طلایی، هم از غذاهای خوشمزه لذت ببرید و هم سلامت خود را حفظ نمایید.


روغن مناسب برای انواع برنج و خورش
به کارگیری روغن حیوانی در برنج، مزایای ایجاد طعم و عطر منحصر بفرد (بخصوص در برنج زعفرانی و شیرین)، جلوگیری از چسبندگی دانههای برنج، ایجاد بافت مطلوب و دانهدانه شدن برنج، افزایش ارزش غذایی (بهویژه در ترکیب با زعفران) به همراه دارد و از تاثیر روغن حیوانی در خورش می توان به غلیظ تر کردن بافت خورش (مثل قورمه سبزی)، ایجاد طعم اصیل و سنتی، کمک به پخت یکنواخت مواد پروتئینی، افزایش ماندگاری خورش اشاره کرد.
تاثیر روغن گیاهی در پخت و پز
از مهم ترین مزیت های به کار بردن روغن گیاهی در پخت برنج می توان ایجاد بافت سبکتر برای برنج، مناسب برای رژیمهای گیاهخواری، کاهش کلسترول مصرفی، ایجاد طعم ملایمتر را نام برد. البته از دیگر تاثیرات روغن های گیاهی در خورش می توانیم به مناسب برای پخت سریعتر، ایجاد بافت نرمتر برای سبزیجات، کاهش احساس سنگینی بعد از غذا، مناسب برای پخت خورشهای مدرن و کمچرب اشاره کنیم.
توصیههای ترکیبی روغن گیاهی و حیوانی
برای برنج: ترکیب ۷۰٪ روغن حیوانی + ۳۰٪ روغن کنجد
برای خورش: ترکیب ۵۰٪ روغن دنبه + ۵۰٪ روغن زیتون تصفیهشده
برای رژیمهای خاص: استفاده از روغن آووکادو یا روغن هسته انگور
نکته: در پخت غذاهای اصیل ایرانی مانند قورمه سبزی یا برنج شیرین، روغن حیوانی طعم و کیفیت بینظیری ایجاد میکند اما برای مصرف روزانه میتوان از روغنهای گیاهی باکیفیت استفاده نمود.


مقایسه عطر غذا با 2 نوع روغن مختلف
همانطور که قبلا در سایت بازرگانی میلاد مزرعه لی اشاره کرده ایم، روغن حیوانی حاوی اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه است که هنگام حرارت، عطر عمیقتری آزاد میکنند. این روغنها در دمای بالا با پروتئینها و قندهای غذا ترکیب شده و عطر و طعمی غنی ایجاد میکنند (مثل عطر پیازداغ در قورمه سبزی). مولکولهای روغن حیوانی بهتر به ادویهها و سبزیجات میچسبند و عطر آنها را تشدید می کنند.
هر روغن گیاهی عطر خاص خود را دارد (مثل بادامیِ روغن کنجد یا گلسرخ روغن زیتون بکر). این ترکیبات در دمای بالا تجزیه شده و عطر ملایمتری نسبت به روغن حیوانی ایجاد میکنند. روغنهای گیاهی خنثیتر هستند و اجازه میدهند عطر اصلی مواد غذایی بهتر حس شود.
ترکیب روغن ها به روش رستورانی
۷۰٪ روغن دنبه + ۳۰٪ روغن کنجد : برای برنج زعفرانی
۵۰٪ کره + ۵۰٪ روغن زیتون تصفیهشده : برای خورشهای سبک
روغن حیوانی برای ابتدای پخت + روغن کنجد در انتها : برای تفتدادن سبزیجات
نکات کلیدی برای حفظ عطر روغنها
از حرارت دادن بیش از حد روغن خودداری کنید (به نقطه دود توجه کنید)، روغن حیوانی را قبل از مصرف تصفیه کنید تا بوی نامطبوع نداشته باشد. ادویهها را در روغن کمی تفت دهید تا عطر آنها آزاد شود. اگر به دنبال عطر اصیل و پرعمق هستید، روغن حیوانی انتخاب بهتری است. اما برای طعم ملایم و حفظ عطر طبیعی مواد، روغن گیاهی مناسبتر خواهد بود. ترکیب این دو میتواند نتیجهای متعادل و خوشعطر ایجاد کند!
نکات طلایی برای تعادل در مصرف روغنهای گیاهی و حیوانی
اصل تنوع در مصرف:
هفتهای 2-3 بار از روغن حیوانی استفاده کنید
در سایر روزها از روغنهای گیاهی باکیفیت بهره ببرید
از یک نوع روغن گیاهی به صورت مداوم استفاده نکنید
ترکیب هوشمندانه:
برای خورشها: 1 قاشق روغن دنبه + 1 قاشق روغن کنجد
برای برنج: 1 قاشق کره محلی + 1 قاشق روغن زیتون
برای سرخ کردن: 70% روغن حیوانی + 30% روغن آفتابگردان
مقدار مصرف متعادل:
حداکثر 3-4 قاشق غذاخوری روغن برای هر نفر در روز
برای خانواده 4 نفره: 5-6 قاشق در غذاهای اصلی
نکات سلامت محور:
افراد با کلسترول بالا: مصرف روغن حیوانی را به 1-2 بار در هفته محدود کنند
بیماران قلبی: از روغنهای گیاهی با درصد بالای امگا-3 استفاده نمایند
کودکان در حال رشد: ترکیب متعادل هر دو نوع روغن مفید است
زمانبندی مصرف:
صبحانه: روغن حیوانی (کره محلی)
ناهار: ترکیب روغنها
شام: روغنهای گیاهی سبک


توصیههای طب سنتی برای مصرف روغن خوراکی
در فصل سرما: مصرف روغن حیوانی را افزایش دهید
در فصل گرما: از روغنهای گیاهی خنککننده استفاده کنید
برای افراد سردمزاج: روغن حیوانی مفیدتر است
در برخی غذاها از آبلیمو یا ماست به جای بخشی از روغن استفاده کنید
برای کاهش مصرف روغن از ظروف نچسب استفاده نمایید
سبزیجات آبپز را جایگزین سرخکردنیها کنید
اگر سلامت برایتان اولویت دارد: روغنهای گیاهی با کیفیت بالا (مثل زیتون بکر یا کنجد) را انتخاب کنید.
اگر به دنبال طعم اصیل هستید: روغن حیوانی (بهویژه برای خورشها و سرخ کردن) گزینه بهتری است.
ترکیب هر دو: میتوانید در برخی غذاها از مخلوط روغن حیوانی و گیاهی استفاده کنید تا هم طعم بهتری داشته باشد و هم سالمتر باشد. پس مصرف متوسط و متناسب هر دو نوع روغن (با توجه به شرایط سلامتی و ذائقه) میتواند بهترین راهکار باشد، افراد با چربی خون بالا بهتر است روغن حیوانی را محدود کنند.