شکر عمده مصرفی مردم در بسیاری از کشورها، نه‌تنها از طریق قند و شیرینی، بلکه از منابع پنهان مثل نوشیدنی‌ها، سس‌ها، کیک‌های صنعتی و حتی نان‌های آماده به بدن می‌رسد. این مسئله وقتی نگران‌کننده‌تر می‌شود که بدانیم کودکان نیز تحت تأثیر این الگوی مصرف قرار گرفته‌اند. شکر، در حالی که می‌تواند بخشی از طعم زندگی را شیرین‌تر کند، در تغذیه کودکان باید با احتیاط فراوان مصرف شود.
در سال‌های اخیر، پژوهش‌های علمی زیادی نشان داده‌اند که مصرف زیاد شکر در سنین پایین می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های مزمن مثل چاقی، دیابت نوع ۲، و حتی مشکلات رفتاری و اختلال تمرکز شود. بسیاری از والدین گمان می‌کنند که چون کودک در حال رشد است، سوخت و ساز بالایی دارد و شکر زیادی نمی‌تواند برای او مضر باشد؛ در حالی که بدن کودکان بسیار حساس‌تر از بزرگسالان است.
متخصصان تغذیه کودک تأکید می‌کنند که تا قبل از ۲ سالگی، کودکان به هیچ‌وجه نباید شکر اضافه دریافت کنند. اما متأسفانه بسیاری از غذاهای صنعتی مخصوص نوزادان و کودکان، حاوی قندهای افزوده هستند. این مسئله لزوم آگاهی والدین را نسبت به منابع پنهان قند بالا می‌برد.
از سوی دیگر، سیستم چشایی کودک با مصرف مکرر شیرینی و مواد قندی از همان سنین پایین به طعم شیرین وابسته می‌شود. این وابستگی می‌تواند باعث بی‌اشتهایی نسبت به غذاهای مفیدتر مانند سبزیجات و پروتئین‌ها شود. بنابراین مدیریت مصرف شکر از نظر تربیت ذائقه نیز اهمیت زیادی دارد.
در این مقاله سعی می‌کنیم بر اساس منابع علمی و توصیه‌های بین‌المللی، به این سؤال پاسخ دهیم که «چه مقدار شکر برای کودکان بی‌خطر است؟» و چگونه می‌توان مصرف قند را در برنامه غذایی روزانه آن‌ها کاهش داد، بدون اینکه حس لذت از غذا خوردن در کودک از بین برود.
شکر در تغذیه کودکان
اولین و مهم‌ترین نکته این است که تا سن دو سالگی، هیچ‌گونه شکر افزوده نباید به رژیم غذایی کودک وارد شود. منظور از شکر افزوده، قندی است که به غذا اضافه می‌شود، نه قند طبیعی موجود در میوه‌ها یا شیر مادر. سازمان بهداشت جهانی (WHO) و آکادمی آمریکایی اطفال (AAP) هر دو بر این موضوع تأکید دارند.
برای کودکان ۲ تا ۱۸ ساله، مقدار مجاز مصرف شکر افزوده حداکثر ۲۵ گرم یا ۶ قاشق چای‌خوری در روز اعلام شده است. این مقدار شامل همه منابع شکر افزوده مانند کیک، نوشیدنی‌های شیرین، شیر طعم‌دار، سس‌ها و غذاهای آماده می‌شود. فراتر رفتن از این حد ممکن است به مرور زمان به مشکلات متابولیک منجر شود.
نکته مهم دیگر این است که بسیاری از والدین تصور می‌کنند اگر کودک زیاد تحرک دارد، مصرف شیرینی و شکلات برای او بی‌اشکال است. در حالی‌که مصرف مکرر شکر حتی در کودکان فعال هم باعث تغییرات متابولیک، چربی خون بالا و کاهش حساسیت به انسولین می‌شود. این تغییرات زمینه‌ساز مشکلات جدی در آینده هستند.
همچنین باید بین شکر طبیعی و شکر افزوده تفاوت قائل شویم. قند موجود در میوه‌ها، به‌دلیل همراهی با فیبر، ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها، اثر منفی کمتری دارد. ولی قند افزوده در شیرینی‌جات صنعتی، نوشابه، آب‌میوه‌های کارخانه‌ای و مرباها هیچ ارزش تغذیه‌ای خاصی ندارد و تنها کالری خالی وارد بدن کودک می‌کند.
والدین باید یاد بگیرند که برچسب محصولات غذایی را بخوانند. عباراتی مثل “بدون قند” یا “کم‌قند” ممکن است گمراه‌کننده باشد. بسیاری از محصولات به‌جای شکر از شربت ذرت با فروکتوز بالا یا قند مایع استفاده می‌کنند که اثرات مضر آن‌ها حتی از شکر سفید بیشتر است.
خطرات مصرف زیاد شکر در کودکان
یکی از واضح‌ترین پیامدهای مصرف زیاد شکر، افزایش خطر چاقی در دوران کودکی است. شکر کالری بالایی دارد، اما سیرکننده نیست، یعنی کودک با خوردن آن احساس سیری نمی‌کند و بیشتر غذا می‌خورد. این حالت به مرور باعث افزایش چربی بدن و اضافه‌وزن می‌شود.
علاوه بر چاقی، مصرف زیاد قند با افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ در کودکان در ارتباط است. پیش از این، دیابت نوع ۲ بیشتر در بزرگسالان دیده می‌شد، اما اکنون به دلیل تغییر الگوی تغذیه و سبک زندگی، کودکان نیز در معرض آن قرار گرفته‌اند. شکر، به‌ویژه در نوشیدنی‌های شیرین، نقش مهمی در این روند دارد.
مشکلات رفتاری مانند بی‌قراری، کاهش تمرکز، و حتی پرخاشگری نیز در کودکانی که شکر زیادی مصرف می‌کنند شایع‌تر است. قند بالا می‌تواند نوسانات قند خون شدید ایجاد کند که روی عملکرد مغز و خلق‌وخو تأثیر مستقیم می‌گذارد. والدین اغلب متوجه می‌شوند که بعد از خوردن شیرینی، کودکشان تحریک‌پذیر یا عصبی‌تر می‌شود.
سلامت دندان نیز با مصرف شکر رابطه مستقیم دارد. شکر خوراک مناسبی برای باکتری‌های دهان است که اسید تولید می‌کنند و مینای دندان را تخریب می‌نمایند. پوسیدگی دندان در کودکان خردسال از رایج‌ترین مشکلات دندانی در دنیاست و شکر نقش اصلی در این میان دارد.
در نهایت، مصرف زیاد قند در دوران کودکی می‌تواند ذائقه کودک را تغییر داده و وابستگی به طعم شیرین ایجاد کند. این وابستگی موجب می‌شود کودک در بزرگسالی هم به غذاهای شیرین تمایل بیشتری داشته باشد و همین امر به مرور به بروز بیماری‌های قلبی و کبد چرب کمک می‌کند.
شکر پنهان در تغذیه کودکان
همانطور که قبلا در مجله آموزشی سایت بازرگانی میلاد مزرعه لی اشاره کرده ایم، بسیاری از والدین تصور می‌کنند اگر به کودک خود شیرینی، شکلات یا نوشابه ندهند، دیگر شکر زیادی دریافت نمی‌کند. اما واقعیت این است که شکر در بسیاری از غذاهای ظاهراً سالم و روزمره نیز وجود دارد. این منابع پنهان شکر عامل مهمی در دریافت بیش از حد قند هستند.
برای مثال، ماست‌های طعم‌دار مخصوص کودکان معمولاً حاوی شکر افزوده زیادی هستند. همچنین نان‌های صنعتی، سس کچاپ، آب‌میوه‌های بسته‌بندی، غلات صبحانه، بیسکوییت‌ها و حتی شیر بادام صنعتی، همگی ممکن است مقدار قابل توجهی قند اضافه داشته باشند. خواندن برچسب محصول برای کشف این قندها ضروری است.
آب‌میوه طبیعی خانگی هم اگر بیش از حد مصرف شود، می‌تواند قند زیادی وارد بدن کودک کند. در واقع، بهتر است به‌جای آب‌میوه، خود میوه کامل با پوست و فیبر طبیعی آن به کودک داده شود. فیبر موجود در میوه باعث می‌شود قند آن آهسته‌تر جذب شود و قند خون را کمتر بالا ببرد.
از دیگر منابع پنهان شکر می‌توان به غذاهای کنسروی، ساندویچ‌های آماده، و حتی مکمل‌های ویتامینی جویدنی مخصوص کودکان اشاره کرد. این مواد با هدف افزایش پذیرش کودک، معمولاً شیرین می‌شوند.
راهکار اصلی برای کنترل مصرف شکر پنهان، تهیه غذاهای خانگی و طبیعی است. اگر والدین خود کنترل تهیه میان‌وعده و نوشیدنی کودک را در دست بگیرند، می‌توانند میزان قند مصرفی او را تا حد زیادی کاهش دهند.
جایگزین‌های سالم برای شکر در برنامه غذایی کودک
اگرچه حذف کامل طعم شیرین از تغذیه کودک سخت است، اما می‌توان با استفاده از مواد طبیعی و مغذی، آن را مدیریت کرد. میوه‌های خشک مانند خرما، انجیر و کشمش گزینه‌هایی هستند که علاوه بر طعم شیرین، مواد مغذی نیز به بدن کودک می‌رسانند.
استفاده از پوره موز، سیب یا هویج در تهیه شیرینی‌های خانگی می‌تواند جایگزین خوبی برای شکر سفید باشد. این روش نه‌تنها قند طبیعی وارد بدن می‌کند، بلکه به افزایش فیبر و ویتامین‌ها نیز کمک می‌کند.
عسل نیز یکی از جایگزین‌های طبیعی شکر است که البته باید با احتیاط و فقط برای کودکان بالای یک سال استفاده شود. اگرچه عسل قند دارد، اما آنتی‌اکسیدان‌ها و خواص ضدباکتریایی آن باعث می‌شود در حد اعتدال، گزینه‌ای بهتر از شکر باشد.
برای نوشیدنی‌ها نیز می‌توان از آب طعم‌دار شده با تکه‌های میوه (مثل لیمو و توت‌فرنگی) استفاده کرد تا کودک از مصرف آب ساده لذت بیشتری ببرد. همچنین، شیر ساده یا شیر همراه با دارچین، جایگزین بهتری برای شیر شکلات‌های صنعتی است.
هدف از این جایگزینی‌ها آن است که کودک بدون وابستگی شدید به قند افزوده، بتواند از طعم‌های طبیعی لذت ببرد. این تغییر ذائقه، در آینده زندگی سالم‌تری برای او رقم خواهد زد.
شکر، با وجود طعم دل‌نشینش، اگر بدون کنترل وارد تغذیه کودک شود، می‌تواند زمینه‌ساز بسیاری از مشکلات جسمی، روانی و رفتاری شود. والدین باید بدانند که مدیریت شکر از سنین پایین، به معنای جلوگیری از بیماری در بزرگسالی است. با درک منابع پنهان قند، استفاده از جایگزین‌های سالم و پایبندی به توصیه‌های علمی، می‌توان رژیم غذایی کودکان را متعادل و سالم نگه داشت.
